× 
Klik in dit venster
op: http://beeldmeditaties.nl
om naar die site over te stappen.

Sluit het venster om te blijven.

           
welkom menu contact zoeken
HeiligenkalenderHeiligen op naamPatroonheiligenHedendaagse namenMeer...
 Pater Dries van den Akker s.j., de auteur van de hagiografieën, overleed 30 oktober 2022
†   Sebastianus van Rome: tentoonstelling

Van 16 oktober 1993 t/m 9 januari 1994 liep er in de Markiezenhof te Bergen op Zoom een tentoonstelling onder de titel 'Sebastiaan, martelaar of mythe'. Van 23 januari t/m 15 mei was hij te zien in het Limburgs Museum te Venlo, en van 28 mei t/m 17 juli in het Haags Historisch Museum. De prachtig geïllustreerde cataloog is voor de liefhebber een zeer lezenswaardige opstellenbundel (fl.65,=), ook zonder dat men de tentoonstelling gezien heeft.
Hoewel er geen directe aanleiding is voor dit onderwerp, attenderen de samenstellers erop dat ondanks de secularisatie Sebastiaan zich weet te handhaven, vooral vanwege de belangstelling vanuit homofiele kring en de wereld van de AIDS-patiënten.

Sebastianus' verering stamt zeker al uit de vierde eeuw. In de loop der middeleeuwen krijgt zijn legende gestalte: hij zou met pijlen zijn doorboord 'zodat hij tenslotte op een egel geleek' (aldus de legende). Toen een christenvrouw, Irene, zijn lijk wilde bergen, bemerkte zij dat hij niet aan zijn verwondingen bezweken was. Door haar zorgen komt hij er weer boven op en keert naar de keizer terug, als opgestaan uit de dood, om hem op zijn slechtheid te wijzen. Deze laat hem uiteindelijk doodknuppelen.

Waaraan zowel de cataloog als de tentoonstelling nauwelijks aandacht besteden, is de mate waarin Sebastiaan voor zijn vereerders een andere Christus is. Wat toch de kern uitmaakt van dit onderwerp. In dit bijzondere geval vermeldt de legende zelf de gelijkenis met de verrezen Christus! Opvallend dat de kunstenaars in de loop der eeuwen zich daar nauwelijks door hebben laten inspireren, naar het schijnt. Maar elke martelaar herinnert aan Jezus' lijdensproces, martelgang en kruisdood. De tentoongestelde afbeeldingen gaven kansen te over: de aan de boom vastgebonden heilige lijkt op Christus aan de geselpaal of soms op Christus aan het kruis; de pijlen associëren met de bespottingen, de doornenkroon, de stigmata, of de lansstoot. De lendendoek en de houding van het lichaam herinneren aan het lijden van Jezus. Persoonlijk was ik geraakt door een houten beeld uit de 16e eeuw, waar de martelaar, gepijnigd maar statig opgericht, gekleed is in een mantel. Sommige kunstenaars beelden hem af met één been vastgebonden aan de boom en het andere vrij...; de boom draagt hier en daar blad en vrucht: zouden dat in de ogen van de symboolgevoelige middeleeuwer geen verwijzingen zijn naar de geestelijke boodschap van het verhaal?

De tentoonstelling is geordend in vier blokken:
1 Sebastianus in de ogen van kunstenaars (16e t/m 20e eeuw);
2 Sebastiaan als bescherm- en pestheilige;
3 Sebastiaan als patroon van de schuttersgilden;
4 Sebastiaan in de moderne kunst.

Het materiaal biedt een mooie illustratie bij de aangegeven onderwerpen. In Psalm 90 vers 5 staat de pijl symbool voor een plotselinge ziekte; in de middeleeuwen was het met name de pest waarvan men geloofde dat engelen of duivelen (of God zelf!) de ziekte op de mensen overbrachten door geheimzinnige pijlen op ze af te schieten. Merkwaardig om te zien dat zo'n Sebastiaan tijdens de pestepidemieën nog door wanhopige gelovigen te hulp werd geroepen, terwijl hij in de eeuwen daarna nog slechts als verwijzing dient naar gezellige schietfeesten en schutterijen.

Het is goed om de argeloze toeschouwer te waarschuwen, zoals de samenstellers terecht hebben gedaan, dat de 20e eeuwse afbeeldingen van Sebastiaan soms heel andere dan religieuze gevoelens weergeven: ze lijken gefascineerd door de combinatie van schoonheid en lijden, hoewel dat lijden dan toch wel een decadent tintje heeft; daarnaast is er agressie, masochisme, sensualiteit en cynisme t.a.v. de katholieke traditie en missionering. Juist omdat déze boodschap zo rauw op me afkwam, miste ik achteraf des te pijnlijker de aandacht voor de religieuze dimensie. Wie na een eerste ronde de moeite neemt om de tentoonstelling nog eens na te lopen teneinde op eigen houtje dat gemis in te halen, wil ik wijzen op twee prachtige schuttersgildeschilden resp. van W. Thielen (1962) en Nol Coopmans (1978), waar de gelijkenis met de lijdende Christus naar mijn gevoel uitdrukkelijk wordt opgeroepen.

Tevoren bladerend in de cataloog miste ik in mijn chauvinisme enige vermelding van het moderne Sebastiaansbeeldje dat in mijn geboortestad Delft opgesteld staat tegenover de Sebastiaansbrug, waar Sebastiaan zeer gestileerd is weergegeven, doorboord door slechts één pijl in zijn been. Na bezichtiging van de tentoonstelling begrijp ik dat hij buiten het bestek viel.


© A. van den Akker s.j.

VoorwoordHoe wordt men heilige?
© AuteursrechtWoordenboek
LeeswijzerGastenboek
Bronnen